DE STICHTING
DE STICHTING
Vanaf 2026 gaat de Leerstoel Uytenbogaert een nieuwe fase in. Een centrale rol neemt daarin het Centrum voor Verdraagzaamheid.
Het centrum wil het thema verdraagzaamheid nog meer op de kaart zetten met de leerstoel in het hart ervan door een prominente rol te spelen in het wetenschappelijke en maatschappelijke debat. Dit vraagt om de nodige inzet en investering.
Van hub naar Centrum voor Verdraagzaamheid
Verdraagzaamheid op de kaart
-
Sinds de zomer van 2021 is er in Leiden structureel aandacht voor een van de meest actuele vraagstukken van deze tijd – en tegelijkertijd een belangrijk ankerpunt uit de Nederlandse politieke geschiedenis: verdraagzaamheid. Kan verdraagzaamheid bijdragen aan ons samenleven in tijden van zorgen over toenemende polarisatie? En waar moet tolerantie beperkt worden voordat ze omslaat in haar tegendeel, intolerantie? Een discussie die ook bekend is als de vraag naar ‘weerbare democratie’. Deze en andere kwesties staan centraal in het werk van de Leerstoel Verdraagzaamheid aan de Faculteit der Geesteswetenschappen. De leerstoel is ingesteld door de Stichting Leerstoel Uytenbogaert, vernoemd naar een de erflaters uit die Nederlandse tolerantiegeschiedenis. Leerstoelhouder Bastiaan Rijpkema en promovendi/docent-onderzoekers Eva Polman en Bart Schreuders doen onderzoek, verzorgen onderwijs, treden op in het publieke debat en organiseren publieke bijeenkomsten rond politieke, maatschappelijke en religieuze tolerantie. -
De Leerstoel Verdraagzaamheid begon met de aanstelling van een leerstoelhouder op een nieuwe bijzondere leerstoel in Leiden, mogelijk gemaakt door de Stichting Leerstoel Uytenbogaert. Inmiddels is de Leerstoel uitgegroeid tot een hub van onderzoek en activiteiten rond verdraagzaamheid. Het team van de Leerstoel bestaat, naast de leerstoelhouder Bastiaan Rijpkema, op dit moment uit Eva Polman en Bart Schreuders. Eva Polman is Uytenbogaert-promovendus en werkt aan een proefschrift over weerbare democatie, civil society, burgerschap en tolerantie. Bart Schreuders is als ‘fellow’ aan de leerstoel verbonden en werkt aan een proefschrift over het 16e-eeuwse conflict over tolerantie en religie tussen Justus Lipsius en Coornhert. De leerstoel organiseert op dit moment twee vakken (‘Weerbare democratie en democratic backsliding’ en ‘Tolerantie: geschiedenis en actualiteit van een spraakmakend begrip’) en zal daarnaast onderwijs verzorgen over burgerschap in de Educatieve Master van Religiewetenschappen. De Leerstoel organiseert in de zomer van 2024 een themaweek over tolerantie in samenwerking met de ISVW in Leusden. De Leerstoel is daarnaast zichtbaar in het publieke debat rond verdraagzaamheid en weerbare democratie, met onder meer bijdragen aan De Groene Amsterdammer en een podcast-reeks bij het CNPB. Ook is vanuit de Leerstoel recent bijgedragen aan een groot opdrachtonderzoek voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken over het thema weerbare democratie. De Stichting Leerstoel Uytenbogaert ondersteunt de Leerstoel financieel en als klankbord, en is tevens betrokken bij de lange termijn-ontwikkeling van de Leerstoel.
-
Verdraagzaamheid staat op de kaart: de weg naar de Leerstoel wordt gevonden. De Leerstoel ontvangt met regelmaat uitnodigingen voor voordrachten en andere activiteiten met betrekking tot het thema. In de toekomst, op weg naar en tijdens een mogelijke tweede termijn, wil de Leerstoel Verdraagzaamheid deze hub-functie verder uitbouwen en zich ontwikkelen tot hét Nederlandse centrum op het gebied van onderwijs, onderzoek en debat rond het thema tolerantie. Op dit moment wordt binnen de Leerstoel al onderzoek gedaan naar de verschillende aspecten van tolerantie. Daarbij gaat het vooral om politieke, maatschappelijke en religieuze tolerantie, vanuit onder andere filosofische, juridische en historische invalshoeken. Uitbouw van de activiteiten naar andere facetten van tolerantie staat op de agenda. Er wordt bovendien over de grenzen van de academische disciplines heen gewerkt. De leerstoel is gevestigd aan de faculteit Geesteswetenschappen, en er zijn nauwe banden met de Rechtenfaculteit en ook historische aspecten worden betrokken.
Verbreiden, verbinden en agenderen
-
Het Centrum beoogt aandacht voor de notie van verdraagzaamheid in onderzoek, onderwijs en het publieke debat verder te verbreiden. Voortbouwend op wat er reeds neergezet is werkt het Centrum eraan om de aandacht voor het thema in de samenleving en in academisch onderzoek en onderwijs ook voor de langere termijn te behouden. Het zorgt ervoor dat gebouwd kan worden op de kennis en het netwerk dat opgebouwd is in de eerste periode.
-
Het Centrum vervult daarmee ook een verbindende rol binnen de Universiteit Leiden door onderzoekers van de Universiteit Leiden als ‘fellows’ samen te brengen binnen de clusters ‘positieve tolerantie’ en ‘negatieve tolerantie’ (weerbare democratie). De leerstoelhouder bevindt zich, door zijn trackrecord en herkenbaarheid op dit thema, in een uitstekende positie om onderzoekers op deze thema’s binnen de universiteit te verbinden. De Universiteit Leiden wordt daarmee ook in staat gesteld om het onderzoek over een actueel onderwerp als weerbare democratie beter zichtbaar te maken. De Leerstoelhouder heeft reeds ervaring met een dergelijk ‘interfacultair’ centrum in Leiden als bestuurslid van het Nederlands Centrum voor Politiek en Bestuur (CNPB).
-
Het Centrum wil een agenderende en aanjagende rol spelen rond het thema verdraagzaamheid in het publieke debat. De Leerstoel bereikt op dit moment al een publiek buiten de universiteitsmuren (o.a. in regelmatige publicaties, onder meer in bladen als De Groene Amsterdammer, bij publieke optredens als op het filosofisch festival Brainwash, en bij de ISVW). Als Centrum is het doel die bijdrage aan het publieke debat verder te vergroten en vooral structureler te maken (of: te verduurzamen), ook naar een tweede termijn van de leerstoel toe. Daartoe zien we in ieder geval drie mogelijkheden.
Waar het team van de Leerstoel nu zichtbaar is op andere platforms, wil het Centrum uitgroeien tot (ook) een herkenbaar eigen platform voor het debat over tolerantie. Dat kan door terugkerende publieke lezingen/lezingenreeksen of het organiseren van evenwichtige debatten over schurende thema’s in de samenleving. Dit ook vanuit de gedachte om tolerantie, zoals op verschillende plekken uitgewerkt door Halleh Ghorashi en Kees Schuyt, te kunnen laten functioneren als ‘tussenruimte’. Steeds staat daarbij de toegevoegde waarde als academisch centrum voorop; het Centrum probeert niet een rol van debatcentrum als zodanig te vervullen
Het uitschrijven van een periodieke scriptieprijs over tolerantie, met publicatie van de winnende scriptie op de website van het Centrum.
Naast het team van de Leerstoel (de leerstoelhouder, promovendus en eerste ‘fellow’) kunnen vanuit een uitgebreidere opzet van een ‘Fellow’-systeem meerdere onderzoekers zich in het publieke debat over tolerantie mengen. De ‘fellows’ kunnen daarnaast ook als fellows samenkomen om meer in de sfeer van expertmeetings ontwikkelingen in onderzoek en in de maatschappij ten aanzien van tolerantie te bespreken. Vanuit de Honours- en de ISVW-cursussen die door de Leerstoel worden georganiseerd, beginnen al de contouren zichtbaar te worden van zo’n gemeenschap rond het onderwerp tolerantie.
Tijdpad en ondersteuning
De plannen krijgen zoveel mogelijk vorm in de periode tot aan 1 juli 2026 (eerste termijn) en daarna in een mogelijke tweede termijn voor de Leerstoel. Het is een ‘groeimodel’: er wordt toegewerkt naar het Centrum, bovenop de huidige en reguliere activiteiten van de Leerstoel. Daarbij wordt in grote lijnen het onderstaande tijdspad aangehouden. Daarbij zijn alleen de (extra) activiteiten in het kader van het Centrum vermeld; de overige activiteiten worden uiteraard voortgezet, maar dan (mede) in het kader van het Centrum. Voor de beschreven uitbreiding van de werkzaamheden lijkt het verstandig ondersteuning in de vorm van een student-assistent te zoeken.
De komende maanden gaat het bestuur van de leerstoel Uytenbogaert actief op zoek naar financiele middelen en draagvlak voor het Centrum voor Verdraagzaamheid.
Vernoemd naar
Johannes Uytenbogaert
-
In het begin van de zeventiende eeuw verzette Johannes Uytenbogaert zich met een groep gelijkgezinden tegen de streng calvinistische dogmatiek die in de jonge Republiek opgeld was gaan doen. In plaats van vrijheid in de wijze van geloof belijden, was in toenemende mate geloofsdwang en intolerantie tegen andersdenkenden ontstaan.
Uytenbogaert stelde hier als vooraanstaande theoloog en hofprediker in Den Haag in 1610 een proteststuk tegen op, dat de ‘Remonstrantie’ werd genoemd. Het bevatte een pleidooi voor vrijheid en verdraagzaamheid.
-
De opvattingen van Uytenbogaert en de zijnen (onder wie Hugo de Groot) werden in een nationale synode in Dordrecht door de meerderheid afgewezen. Dit ging zelfs zo ver dat de Remonstrantse stroming werd verboden. De Remonstranten weken uit en richtten in 1619 – nu ruim 400 jaar geleden – in Antwerpen de Remonstrantse Broederschap op.
-
De religieuze eenheid die de Synode van Dordrecht destijds beoogde heeft niet lang stand gehouden. De toenmalige Republiek was een diverse samenleving en het blijven opleggen van één strikte geloofsleer was daarmee niet te verenigen. In de loop van de zeventiende eeuw werden Remonstranten - evenals Katholieken, Joden, Doopsgezinden en Lutheranen - weer gedoogd en werd hun enige vrijheid gegeven hun geloof hier te belijden.
-
Na de beginjaren van de Republiek heeft de ontwikkeling van verdraagzaamheid en godsdienstvrijheid zich globaal genomen in drie stadia voltrokken van:
a) confessionele staatseenheid en b) christelijke pluraliteit naar c) religieuze neutraliteit.In de tijd van de Verlichting wordt verdraagzaamheid erkend als een publieke deugd en een christelijke kernwaarde. In latere eeuwen werd godsdienstvrijheid ingekaderd in de universele rechten van de mens en kon zij met een reeks andere grondrechten onderdeel gaan uitmaken van de fundamenten van de moderne rechtsstaat.
Wie we zijn
-
Doel van de stichting: het bevorderen van onderzoek van de relaties tussen levensbeschouwelijke, religieuze en politieke overtuigingen enerzijds en anderzijds de tolerantie ten aanzien van deze overtuigingen. Object van onderzoek is eveneens de normering van tolerantie in Nederlands positief recht.
Het multidisciplinaire onderzoek vindt niet plaats vanuit een bepaalde levensbeschouwelijke, religieuze of politieke overtuiging.
De stichting wil haar doel bereiken door het instellen en in stand houden van één of meer bijzondere leerstoelen aan de Universiteit Leiden en het benoemen of doen benoemen van de noodzakelijke wetenschappelijke ondersteuning om met betrekking tot het onderwerp van onderzoek onderwijs te geven en dissertaties te begeleiden.
De stichting is opgericht bij notariële akte van 25 april 2019 ten overstaan van mevrouw Mr T.J. van Vuren, notaris te Rotterdam.
De stichting beschikt over financiële middelen, verkregen door giften, subsidies en donaties, afkomstig van particuliere instellingen/personen of overheidsinstanties.
Daarnaast kan het vermogen gevormd worden door erfstellingen, legaten, inkomsten uit vermogen en andere bronnen, zoals opbrengsten uit activiteiten van de stichting.
Met ingang van 1 juli 2021 heeft de stichting Prof. Dr Bastiaan Rijpkema benoemd tot bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid na een voor een dergelijke benoeming gebruikelijke selectieprocedure. Prof. Rijpkema is benoemd in de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Leidse universiteit voor een periode van vijf jaar.
Na een selectieprocedure in de zomer van 2022 is per 1 september 2022 mr. Eva Polman aangesteld aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als promovenda binnen de Leerstoel.
-
De stichting is een particulier initiatief, dat door de Universiteit met enthousiasme is ontvangen. Het bestuur bestaat uit:
Mr. G.J.M. Corstens, oud- president van de Hoge Raad der Nederlanden, voorzitter
Drs. J.H. Röselaers, Remonstrants predikant, secretaris
Mr. B. W. Roelvink, voorheen partner De Brauw Blackstone Westbroek, penningmeester
Drs. F. Bijl de Vroe, voorheen directeur Vereniging Rembrandt
Mr. M.A. de Blécourt, arbeidsrechtadvocaat en partner bij Baker McKenzie Amsterdam
Prof. Dr. M.M. Jansen, emeritus hoogleraar Protestantse Theologische Uniuversiteit
Prof. Mr Dr C.J.M. Schuyt, voorheen lid van de Raad van State
-
Leden van de Raad van Advies zijn:
Mevrouw Drs. K.G. Ferrier, o.m. Voorzitter Nationale UNESCO Commissie
Mevrouw P.W. Boll – Kruseman, voormalig Directeur van het Amsterdams Historisch Museum en Voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei (1996–2004)
Rabbijn Drs. J. Rookmaaker, rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam en Krijgsmachtrabbijn
Mr R.A. Fibbe, advocaat, voorheen partner Nauta Dutilh Rotterdam
Mevrouw Drs N. Azough, voormalig lid Tweede Kamer der Staten Generaal
-
De leerstoel is met private middelen gefinancierd.
Een aantal particulieren en enkele fondsen hebben een schenking of een toezegging daartoe gedaan, zodat de noodzakelijke garantie aan de Faculteit kon worden gegeven.
Voor welslagen van het plan zijn wij afhankelijk van bijdragen van fondsen en uit particuliere hoek.
Naast de schenkingen van particulieren ontving de stichting financiële ondersteuning van de Stichting Elise Mathilde Fonds, de Van der Mandele Stichting, de W.M. De Hoop Stichting en de COFRA Foundation.
Financiën 2024 -
De stichting is erkend als ANBI (Algemeen nut beogende instelling)
KvKnummer: 74747851
Fiscaal nummer/RSIN: 8600.12.955
Bankrekening IBAN: NL20TRIO 0379 6480 75
Secretariaat: jhroselaers@online.nl, Spinozalaan 22, 3707 ZJ Zeist
Penningmeester:
bernard@roelvink.com, +31651420264Website: www.leerstoelverdraagzaamheid.nl