DE STICHTING
DE STICHTING
Misschien waren het de ogen van Johannes Uytenbogaert die ons hebben gestimuleerd om een stichting op te zetten met als doel het instellen van een bijzondere Leerstoel Verdraagzaamheid. Kritisch en verdraagzaam mededogen dankzij het genie van Rembrandt. Verdraagzaamheid is voor het functioneren van een democratie en een vrije samenleving onmisbaar. Een vrije samenleving veronderstelt immers samenleven met verschillen. In onze samenleving is de omgang met andersdenkenden onder spanning komen te staan. Uiteenlopende levenswijzen, politieke stromingen en religies botsen. Er is sprake van onbegrip tussen burgers onderling, tussen burgers en politici en tussen burgers en bestuurders.
Nieuwe vormen van onverdraagzaamheid worden gevoed door een zorgwekkend mengsel van fundamentalisme, populisme en nationalisme. Bij veel mensen is een gevoel van vervreemding en onbehagen ontstaan en populistische bewegingen spelen hier op in. Zoals fundamentalisme tot onverdraagzaamheid jegens andersdenkenden leidt, hebben populisme en nationalisme allerlei vormen van intolerantie jegens mensen buiten de eigen groep tot gevolg.
Daarom is de Stichting Leerstoel Uytenbogaert opgericht. Zij wil onderzoek laten doen naar en onderwijs laten geven over de betekenis van verdraagzaamheid – in het verleden en in de huidige tijd. Vanuit een nieuwe leerstoel kan onderzoek worden gedaan dat zich volledig op dit thema richt en vragen rond tolerantie uit verschillende wetenschappelijke disciplines benadert. Het onderzoek zou ‘diachronisch’ gedaan moeten worden, dat wil zeggen men neemt niet één punt in het verleden en vergelijkt dit met het heden, maar brengt de ontwikkeling van een fenomeen door de tijd heen in beeld.
Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat vanuit de nieuwe leerstoel een bijdrage aan het publieke debat wordt geleverd. Zo kan worden bijgedragen aan het inzicht in de hedendaagse betekenis van verdraagzaamheid en haar ontwikkeling in de toekomst.
Een onderzoek naar verdraagzaamheid kan niet los worden gezien van de juridische normering. Met wet- en regelgeving zijn allerlei elementen van de manier waarop burgers zich tot elkaar en tot de overheid horen te verhouden vastgelegd.
De Nederlandse Grondwet verankert beginselen als vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting en non-discriminatie. De rechter heeft regelmatig te maken met een beroep op een of meer van deze ‘grondrechten’ – en met botsingen tussen uiteenlopende grondrechten waartussen geen hiërarchische ordening bestaat. Binnen Europa is de manier waarop burgers zich onderling en ten opzichte van de overheid verhouden onder meer vastgelegd in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Het Europese Hof van de Rechten van de Mens in Straatsburg laat klemmende rechtspraak zien over de botsing van de vrijheid van meningsuiting en het recht op godsdienstvrijheid met andere fundamentele rechten. Deze ontwikkelingen zouden in het onderzoek naar en onderwijs over verdraagzaamheid betrokken moeten worden. In het onderzoek kan ook de maatschappelijke discussie in binnen- en buitenland worden betrokken. In Frankrijk is het uitgangspunt van de strikte godsdienstige neutraliteit van overheid en scholen – de laïcité – voortdurend onderwerp van debat. Hoe verhoudt de eigen, Nederlandse omgang met godsdienstige stromingen binnen politiek en onderwijs zich hiermee?
Vernoemd naar Johannes Uytenbogaert
-
In het begin van de zeventiende eeuw verzette Johannes Uytenbogaert zich met een groep gelijkgezinden tegen de streng calvinistische dogmatiek die in de jonge Republiek opgeld was gaan doen. In plaats van vrijheid in de wijze van geloof belijden, was in toenemende mate geloofsdwang en intolerantie tegen andersdenkenden ontstaan.
Uytenbogaert stelde hier als vooraanstaande theoloog en hofprediker in Den Haag in 1610 een proteststuk tegen op, dat de ‘Remonstrantie’ werd genoemd. Het bevatte een pleidooi voor vrijheid en verdraagzaamheid.
-
De opvattingen van Uytenbogaert en de zijnen (onder wie Hugo de Groot) werden in een nationale synode in Dordrecht door de meerderheid afgewezen. Dit ging zelfs zo ver dat de Remonstrantse stroming werd verboden. De Remonstranten weken uit en richtten in 1619 – nu ruim 400 jaar geleden – in Antwerpen de Remonstrantse Broederschap op.
-
De religieuze eenheid die de Synode van Dordrecht destijds beoogde heeft niet lang stand gehouden. De toenmalige Republiek was een diverse samenleving en het blijven opleggen van één strikte geloofsleer was daarmee niet te verenigen. In de loop van de zeventiende eeuw werden Remonstranten - evenals Katholieken, Joden, Doopsgezinden en Lutheranen - weer gedoogd en werd hun enige vrijheid gegeven hun geloof hier te belijden.
-
Na de beginjaren van de Republiek heeft de ontwikkeling van verdraagzaamheid en godsdienstvrijheid zich globaal genomen in drie stadia voltrokken van:
a) confessionele staatseenheid en b) christelijke pluraliteit naar c) religieuze neutraliteit.In de tijd van de Verlichting wordt verdraagzaamheid erkend als een publieke deugd en een christelijke kernwaarde. In latere eeuwen werd godsdienstvrijheid ingekaderd in de universele rechten van de mens en kon zij met een reeks andere grondrechten onderdeel gaan uitmaken van de fundamenten van de moderne rechtsstaat.
De gebeurtenissen van 400 jaar geleden gaven een goede aanleiding om de nieuwe leerstoel naar Johannes Uytenbogaert te vernoemen
De actuele thema’s van vrijheid en verdraagzaamheid in historisch perspectief te plaatsen en het onderzoek terug te laten gaan naar de vroegmoderne tijd. Er was ook reden om de nieuwe leerstoel in Leiden te vestigen. De Leidse universiteit voert al 445 jaar het motto ‘praesidium libertatis’ – bolwerk van vrijheid - en heeft onderzoek naar de verschillende fundamentele vrijheden van meet af aan gestimuleerd.
De bijzondere hoogleraar voor de leerstoel Verdraagzaamheid
Met ingang van 1 juli 2021 is dr. Bastiaan Rijpkema als bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid op de Uytenbogaert-leerstoel benoemd. Bastiaan Rijpkema (1987) is rechtsfilosoof en jurist. Naast zijn hoogleraarschap bij de faculteit der Geesteswetenschappen is hij als hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap verbonden aan faculteit Rechtsgeleerdheid van de Leidse Universiteit. Hij promoveerde in 2015 op het proefschrift Weerbare democratie: de grenzen van democratische tolerantie, waarvan de handelseditie inmiddels als 7e druk is verschenen. Rijpkema verzorgt voor De Groene Amsterdammer driewekelijks de column over politiek Den Haag.
Tot de taken van de nieuwe hoogleraar behoren, naast het academisch onderzoek op het terrein van de verdraagzaamheid:
academisch onderwijs op dit terrein;
begeleiding van scriptiestudenten en promovendi;
ondersteuning en versterking van samenwerkingsverbanden met bestaande afdelingen die zich met verdraagzaamheid bezig houden of daarin zijn geïnteresseerd;
deelname aan het publieke debat en bijdragen aan de publieke verspreiding van kennis en discussie over verdraagzaamheid.
Wie We Zijn
-
Doel van de stichting: het bevorderen van onderzoek van de relaties tussen levensbeschouwelijke, religieuze en politieke overtuigingen enerzijds en anderzijds de tolerantie ten aanzien van deze overtuigingen. Object van onderzoek is eveneens de normering van tolerantie in Nederlands positief recht.
Het multidisciplinaire onderzoek vindt niet plaats vanuit een bepaalde levensbeschouwelijke, religieuze of politieke overtuiging.
De stichting wil haar doel bereiken door het instellen en in stand houden van één of meer bijzondere leerstoelen aan de Universiteit Leiden en het benoemen of doen benoemen van de noodzakelijke wetenschappelijke ondersteuning om met betrekking tot het onderwerp van onderzoek onderwijs te geven en dissertaties te begeleiden.
De stichting is opgericht bij notariële akte van 25 april 2019 ten overstaan van mevrouw Mr T.J. van Vuren, notaris te Rotterdam.
De stichting beschikt over financiële middelen, verkregen door giften, subsidies en donaties, afkomstig van particuliere instellingen/personen of overheidsinstanties.
Daarnaast kan het vermogen gevormd worden door erfstellingen, legaten, inkomsten uit vermogen en andere bronnen, zoals opbrengsten uit activiteiten van de stichting.
Met ingang van 1 juli 2021 heeft de stichting Prof. Dr Bastiaan Rijpkema benoemd tot bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid na een voor een dergelijke benoeming gebruikelijke selectieprocedure. Prof. Rijpkema is benoemd in de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Leidse universiteit voor een periode van vijf jaar.
Na een selectieprocedure in de zomer van 2022 is per 1 september 2022 mr. Eva Polman aangesteld aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als promovenda binnen de Leerstoel.
-
De stichting is een particulier initiatief, dat door de Universiteit met enthousiasme is ontvangen. Het bestuur bestaat uit:
Mr G.J.M. Corstens, oud- president van de Hoge Raad der Nederlanden, voorzitter
Drs J.H. Röselaers, Remonstrants predikant in Amsterdam, secretaris
Mevrouw Prof. Dr. M.M. Jansen, emeritus hoogleraar Protestantse Theologische Uniuversiteit
Mr A.D.H. Fockema Andreae, oud-directeur Nederlands Uitgevers Verbond, penningmeester
Mr B. W. Roelvink, COFRA Holding, voorheen partner De Brauw Blackstone Westbroek
Prof Mr Dr C.J.M. Schuyt, voorheen lid van de Raad van State
-
Leden van de Raad van Advies zijn:
Mevrouw Drs. K.G. Ferrier, o.m. Voorzitter Nationale UNESCO Commissie
Mevrouw P.W. Boll – Kruseman, voormalig Directeur van het Amsterdams Historisch Museum en Voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei (1996–2004)
Rabbijn Drs. J. Rookmaaker, rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam en Krijgsmachtrabbijn
Mr R.A. Fibbe, advocaat, voorheen partner Nauta Dutilh Rotterdam
Mevrouw Drs N. Azough, voormalig lid Tweede Kamer der Staten Generaal
-
De leerstoel is met private middelen gefinancierd.
Een aantal particulieren en enkele fondsen hebben een schenking of een toezegging daartoe gedaan, zodat de noodzakelijke garantie aan de Faculteit kon worden gegeven.
Voor welslagen van het plan zijn wij afhankelijk van bijdragen van fondsen en uit particuliere hoek.
Naast de schenkingen van particulieren ontving deFinanciën 2022 Stichting financiële ondersteuning van de Stichting Elise Mathilde Fonds, de Van der Mandele Stichting, de W.M. De Hoop Stichting en de COFRA Foundation.
-
De stichting is erkend als ANBI (Algemeen nut beogende instelling)
KvKnummer: 74747851
Fiscaal nummer/RSIN: 8600.12.955
Bankrekening IBAN: NL20TRIO 0379 6480 75
Secretariaat: jhroselaers@online.nl, p/a Herman Gorterstraat 31, 1077 WE Amsterdam
Penningmeester: fandreae@xs4all.nl, 070-3584482
Website: www.leerstoelverdraagzaamheid.nl